Waterloose Steenweg

Lange N-Z verkeersader van Brussel naar Waterloo. Doorkruist Sint-Gillis vrij onr.egelmatig vanaf Hallepoort tot aan Bareel om vervolgens onder een stompe hoek aan te sluiten op het tweede en loodrechte gedeelte.

Vóór XVIII vertrok steenweg vanaf Naamsepoort om Brussel met omgeving van Namen en met Henegouwen te verbinden. Pas onder Oostenr.ijks bewind werd beslist om de steenweg in Sint-Gillis aan te leggen en dit vanaf de Hallepoort naar de voormalige steenweg naar Vleurgat. De aanleg vond plaats tussen 1725 en 1727. Eerste straatgedeelte viel min of meer samen met dat tussen Hallepoort en huidige Bareel en volgde grotendeels de voormalige Wegh naer Ukkel, tussen X en XIII ook wel weg van Brussel naar Trèves genoemd. Tweede gedeelte tussen Bareel en Elsene werd nieuw en rechtlijnig aangelegd. Waterloosesteenweg was tot eind XIXéén van voornaamste winkelstraten van Brussel en speelde een cruciale rol in de ontwikkeling van de doorkruiste wijken.

Steenweg tussen Hallepoort en huidig kerkplein kende reeds in XVI een dichte bebouwing (cfr. plan van Jacques van Deventer, ca. 1555). Pas in XIX was ook het traject tussen het Kerkplein en de Bareel aan de oostelijke zijde verstedelijkt (cfr. kadasterkaart van Ph. Vandermaelen, 1837). Het gedeelte tussen de Hallepoort en de Bareel wordt naderhand heraangelegd bij K.B. van 21.02.1869 en heeft heden nog steeds kleine en sobere - in bepaalde gevallen heel oude - huizen met bepleisterde gevel bewaard. Het tweede gedeelte tussen de Bareel en Elsene wordt pas na de aanleg van de Zuidwijk (1890) dichtbebouwd met fraaie huizen van meestal drie bouwlagen. Talrijke huizen n.o.v. arch. en bouwpromotor Émile Bogaers en zijn broer Théodore.

Vanaf XIX ontwikkelt de steenweg zich tot een bloeiende handelsas. Huizen die enkel voor huisvesting bestemd zijn, zijn zeldzaam en voornamelijk aan het begin van de steenweg te vinden. Veel huizen krijgen immers gauw tevens een commerciële functie. Door de veranderende mode worden de winkelpuien herhaaldelijk verbouwd, hoewel sommige toch hun oorspronkelijk karakter hebben bewaard.


Buiten de handelsactiviteiten kende de steenweg een beperkte industrie en enkele kantoren. Naast een aantal steenbakkerijen uit XIX A, verrezen onder invloed van de groeiende textielindustrie de knopenmakerij ‘Vandermeiren' (1858) en, ter hoogte van Hallepoortlaan de ‘Fabrique de Lames et Lisses Métalliques pour métiers à tisser Franz De Wolf'. Hoger in het minder verstedelijkt gebied, namelijk op het huidig kruispunt van de steenweg met de Sint-Bernardusstraat, was tussen 1835 en 1874 de chemische fabriek van de ‘Gebroeders Vander Elst' gevestigd.

Van 1871 tot 1879 had de steenweg een stoptrein. Later in 1896 volgt de aanleg van de elektrische tramlijn tussen het Zuidstation en Ukkel.

De steenweg kent vandaag enkele recente gebouwen, meestal kantoorgebouwen.

Niet geselecteerde nr.:2-4-6: hoekhuis met neoclassicistische inslag, 1881; 3, 5: twee kleine huizen; 7-9: voormalige bioscoop Tivoli, reeds van vóór 1920, groot en fraai venster met glas-in-lood; 10: huis, 1835 (volgens De Keyser, G., 1996), heden met briketten bekleed; 11: huis met gewijzigde gevel (1887); 12-14: huis n.o.v. arch. J. Janssens, 1909; 16: huis in neoclassicistische stijl, vóór 1877; 18, 20: huis; 19: huis, 1871; 21-23: verbouwd huis (1836); 22: klein huis, met 1 m verhoogd (1871); 24: klein huis, 1827 (volgens De Keyser, G., 1996); 24a: op hoek met Spinnerijstraat nr. 2, gebouw n.o.v. arch. Paul Doms, 1958 (volgens De Keyser, G., 1996), ter vervanging van hoekhuis, 1887; 25: verbouwd huis n.o.v. arch. Jos Van den Eng, 1952; 27: huis verbouwd (1858 en 1925); 30: huis in neoclassicistische stijl, 1875 (volgens De Keyser, G., 1996), maar verhoogd (1884), bekleed met briketten en winkelpui (1939); 42, 44 en Smidsestraat nr. 2: huis, 1875, maar verhoogd (1952); 45, 47:twee gekoppelde huizen in neoclassicistische stijl, 1893; 46: huis, 1875 (volgens De Keyser, G., 1996), maar met briketten bekleed (1946); 48: hoekhuis in neoclassicistische stijl, in ensemble met Smidsestraat nr. 2a en 2b, 1881; 49, 51: kleine gekoppelde huizen in neoclassicistische stijl, 1870 (volgens De Keyser, G., 1996), bewaarde verdiepingen; 52: huis verbouwd in 1866 (volgens De Keyser, G., 1996) en verhoogd (1938); 53: huis verbouwd (1884), maar verhoogd en voorzien van balkons (1911); 55, 57: ensemble van twee huizen in neoclassicistische stijl, waarvan één op hoek met Sint-Gillisvoorplein n.o.v. arch. Hubert De Kock, 1899; 56: huis, 1868, sinds 1928 winkel ‘Palais du cache-poussière', gewijzigde voorgevel (arch. A. Cornut, 1941) en verhoogd (1947); 58: huis, 1901, maar met briketten bekleed; 61 tot 65: ensemble van drie gekoppelde huizen in neoclassicistische stijl, wellicht van 1873 (volgens De Keyser, G., 1996); 67: huis in neoclassicistische stijl n.o.v. arch. J. Janssens, 1912, maar benedenverdieping gesloopt voor inrichting supermarkt; 69: huis in eclectische stijl, 1898, gebouwd na uitbreiding overdekte markt (zie nr. 71), maar benedenverdieping gesloopt voor inrichting supermarkt; 70: huis in neoclassicistische stijl, 1881, ter vervanging van huis van 1840; 72, 74: voormalige stokerij ‘Henri De Schoonen' n.o.v. arch. Henri Proveux, 1890, later verbouwd tot twee huizen (1898); 73: huis in neoclassicistische stijl, 1862; 75: huis in neoclassicistische stijl, 1875, maar herbouwd (1957); 76: huis, 1841, maar verbouwd (1860); 77: huis in neoclassicistische stijl, 1874; 78: hoekhuis, 1902, maar gewijzigd dak en toegevoegde erker (arch. Adolphe Staatje, 1952); 78a: zie Romestraat nr. 1, 3; 79: huis in neoclassicistische stijl, 1868, maar met briketten bekleed; 80: huis in neoclassicistische stijl, 1889, ter vervanging van huis uit 1837, tot 1918 tevens toegang tot zogenaamde Dewitsteeg; 81: huis in neoclassicistische stijl, later verhoogd (1864), voormalige ‘Brasserie de la Couronne' waar vereniging Libre Pensée (1914) en Arbeidersliga samenkwamen; 82-84: huis, 1870 (volgens De Keyser, G., 1996), wellicht oorspronkelijk twee woningen; 83, 85: twee huizen in neoclassicistische stijl, 1858, nr. 83 gerenoveerd (1957); 86, 88: twee kleine huizen van 1840 (volgens De Keyser, G., 1996); 87: huis in neoclassicistische stijl, 1860; 89, 91: gekoppelde huizen in neoclassicistische stijl (1857), gerenoveerde gevel op nr. 91 (arch. R. Swaelens, 1950); 90: huis, 1854 (volgens De Keyser, G., 1996); 93 tot 95: huizen in neoclassicistische stijl, 1871 (volgens De Keyser, G., 1996); 98, 100: twee huizen n.o.v. arch. Desteinbachberick, 1894, maar met recente gevelbekleding en winkelpui; 97, 101: huizen, 1860 (volgens De Keyser, G., 1996); 102: huis verbouwd (1868), huidige benedenverdieping (1962); 103: klein huis in neoclassicistische stijl, 1858; 104: huis, 1870, ter vervanging van ouder gebouw, gevel met PVC bekleed; 105, 107: twee gekoppelde huizen, respectievelijk 1885 en 1890 (volgens De Keyser, G., 1996); 106: gerenoveerd en met briketten bekleed huis (arch. L. Demey, 1955); 108: hoekhuis n.o.v. arch. L. Vanderschelde, 1879, bepleisterd lijstwerk verdwenen; 109, 111: ensemble van twee huizen, 1858, dat op hoek met Dethystraat nr. 1 later verhoogd en voorheen winkel ‘Hoguet' (zie Romestraat nr. 24-28); 110: hoekhuis in neoclassicistische stijl, 1880 (volgens De Keyser, G., 1996); 112-114: huis in neoclassicistische stijl, 1880; 113 tot 119: ensemble van vier huizen in neoclassicistische stijl, 1860, dat op hoek met Dethystraat nr. 2 bekleed met PVC (1981), twee volgende gedecapeerd en derde met briketten bekleed (1948); 121: huis in neoclassicistische stijl, 1877 (volgens De Keyser, G., 1996); 116: huis in neoclassicistische stijl, 1880, maar bekleed met briketten; 118: huis in neoclassicistische stijl, 1882, verbouwde benedenverdieping (1981); 122-124: opbrengsthuis in eclectische stijl met polychroom parement n.o.v. arch. François Kielbaey, 1904, maar gemoderniseerde winkelpui (1982); 123: huis in neoclassicistische stijl, 1900 (volgens De Keyser, G., 1996); 125-129: huizen van 1863 (volgens De Keyser, G., 1996); 126-128: huis met neoclassicistische inslag n.o.v. arch. François Kielbaey, 1904; 131: huis in neoclassicistische stijl, 1860, winkelpui (1886); 133: huis in neoclassicistische stijl, 1859, achterliggende drukkerij (1893); 135, 137, 139: ensemble van drie huizen, 1862, waarvan eerste gesloopt en herbouwd (1980), tweede onder houten puntgevel (1907) en derde met verdwenen balkon (1937). Op nr. 137 drie fraaie keramiekpanelen bewaard: één op koer met classicistisch landschap en twee in de winkel met telkens voorstelling van vruchten plukkende vrouw, linker exemplaar met stempel ‘émaux ingerçables Orchies Nord' en gesigneerd ‘RD'; 136, 138, 140, 142-144: ensemble van vier analoge huizen in eclectische stijl met polychroom parement n.o.v. arch. François Kielbaey, 1904; 141: huis in neoclassicistische stijl, later verbouwd (1896) en gedecapeerd; 143: huis in neoclassicistische stijl, 1890 (volgens De Keyser, G., 1996), met toegevoegde balkons (1897); 145: huis in neoclassicistische stijl, 1888 (volgens De Keyser, G., 1996); 147: huis in neoclassicistische stijl, 1870 (volgens De Keyser, G., 1996); 146-148: verbouwd huis (arch. Pierre De Gieter, 1910); 149-151 en Vestingstraat nr. 1: hoekhuis, 1870 (volgens De Keyser, G., 1996), met verhoogde verdieping (1891); 150: huis verbouwd in neoclassicistische stijl n.o.v. arch. E. Leyten, 1900, voorheen (ca 1927) winkel van haardvuren en fornuizen in geëmailleerde majolica; 153, 155, 157 en Vestingstraat nr. 2: ensemble van drie huizen, 1868, allen gedecapeerd (na 1994); 154: smal huis gerenoveerd in Beaux-Artsstijl n.o.v. arch. Édouard Lodewijck, 1916; 156: klein grondig gewijzigd huis, 1835 (volgens De Keyser, G., 1996); 158: klein huis, maar grondig gewijzigd (1975); 159: huis in neoclassicistische stijl, 1863; 160-162: klein huis (1840), heden twee woningen, oorspronkelijk situatie enkel op verdiepingen van nr. 160; 161: huis in neoclassicistische stijl, 1872 (volgens De Keyser, G., 1996); 163: huis in neoclassicistische stijl, 1872, ter vervanging van huis van 1865 (volgens De Keyser, G., 1996); 164, 166, 168: kleine huizen, wellicht uit XIX; 165 en T. Verhaegenstraat nr. 1-3: hoekhuis, 1861, verhoogd (1900), maar met bewaarde winkelpui van 1905; 169: opbrengsthuis in neoclassicistische stijl, 1913; 170, 172: kleine huizen, 1828, maar verhoogd (1859); 173: huis in eclectische stijl met polychroom parement, 1912; 175 tot 183: ensemble van vijf in oorsprong identieke huizen in neoclassicistische stijl, 1891-1892; gemoderniseerde winkelpuien, deze op nr. 175 n.o.v. arch. Robert Lemaire, 1921; 182: klein huis, maar met briketten bekleed (1945); 185: huis in neoclassicistische stijl, 1877; 186: klein huis, 1880 (volgens De Keyser, G., 1996); 187 tot 195: kleuterschool en drie huizen gesloopt (1973) voor bouw van premetro-halte ‘Horta' (geopend in 1993), ondergronds gebouw waarboven klein park; 188: klein huis, 1890 (volgens De Keyser, G., 1996), gerenoveerde gevel (1946); 190: klein huis, verhoogd (1922); 192-194: huis, 1885 (volgens De Keyser, G., 1996), winkelpui (1890), gevel met briketten bekleed (1942); 196-198: hoekgebouw op kruispunt met Bareel, 1861, winkelpui (1916) en met briketten beklede gevel; 203, 205: ensemble van twee huizen n.o.v. arch. Émile Bogaers, 1898, op nr. 205, met briketten bekleed en verhoogd; 206, 208, 210: drie huizen in neoclassicistische stijl n.o.v. arch. Félix Belleflamme, 1887, met briketten bekleed, op nr. 206 winkelpui (arch. Pierre De Gieter, 1920) en vervolgens met twee bouwlagen verhoogd (1926), 208 en 210 samengevoegd sinds 1938; 207: huis in eclectische stijl met polychroom parement, 1898, winkelpui (1923); 209 tot 213 en A. Demeurlaan nr. 1, 3, 5: ensemble van zes gelijkaardige huizen, 1899, waarvan op steenweg enkel nr. 209 bewaard huis in neoclassicistische stijl, maar met verdwenen decoratie en balkons, twee andere huizen op steenweg evenals A. Demeurlaan nr. 1 gesloopt (1966) voor bouw van benzinestation; 212, 214: twee huizen in neoclassicistische stijl n.o.v. arch. Félix Belleflamme, 1885; 216, 218: bankfiliaal n.o.v. architectenbureau Staatje & Associés, 1980, ter vervanging van twee huizen in neoclassicistische stijl n.o.v. arch. Félix Belleflamme, 1862; 220: huis in neoclassicistische stijl n.o.v. arch. C. Rifflart, 1905, recent verbouwd in postmodernistische stijl; 222: huis in eclectische stijl met polychroom parement n.o.v. arch. Crickx, 1907, verbouwde benedenverdieping (1968); 224: huis in eclectische stijl met polychroom parement, 1906; 232, 234, 236, 238: ensemble van vier huizen in neoclassicistische stijl n.o.v. arch. Émile De Ligne, 1899, maar eerste twee gesloopt voor bouw van ingang tot premetro-halte ‘Horta', op nr. 236 en 238 met bouwlagen verhoogd en herbepleisterd; 240: huis in neoclassicistische stijl n.o.v. arch. Van Hall, 1901, maar met bouwlaag verhoogd (1964) en bekleed met briketten; 242: huis in neoclassicistische stijl n.o.v. arch. Charles Mohonval, 1899, maar verhoogd en gerenoveerd (1938); 243: huis met neoclassicistische inslag, 1895, met winkelpui (arch. Robert Lemaire, 1949) en mansarde (1927); 244: huis in neoclassicistische stijl n.o.v. arch. Simav (volgens De Keyser, G., 1996), 1900, maar zonder erker (1984); 249: huis in neoclassicistische stijl, 1895; 255: groot kantoorgebouw n.o.v. arch. A. en L. Van Den Berghe, 1966, ter vervanging van zes huizen van 1896 (volgens De Keyser, G., 1996); 275: huis in neoclassicistische stijl, 1895, toegevoegde erker (1937); 277, 279: twee vergelijkbare huizen in eclectische stijl met polychroom parement, 1895; 278, 280: twee huizen op hoek met Polenstraat nr. 2 n.o.v. arch. Émile Bogaers, 1898; 282, 284, 286, 288: ensemble van vier huizen n.o.v. arch. Émile Bogaers, 1897; 285, 287: twee vergelijkbare huizen in neoclassicistische stijl, 1896, op nr. 287 gewijzigde benedenverdieping (1946); 289: huis in eclectische stijl met polychroom parement, 1896, winkelpui (1902); 291: huis in neoclassicistische stijl n.o.v. arch. Jean Maelschalck, 1897, met grijze briketten bekleed en op doorlopend perceel met A. Bréartstraat nr. 3; 299: huis in neoclassicistische stijl, 1895; 302, 304 en 316, 318: vier huizen inneoclassicistische stijl, oorspronkelijk identiek en opgedeeld in twee afzonderlijke groepen in de straat, n.o.v. arch. Émile Bogaers, 1894 voor eerste twee, 1897 voor twee andere; 310: huis in eclectische stijl met polychroom parement, 1896, met bouwlaag verhoogd (1951); 320, 322 en M. Wilmottestraat nr. 1: ensemble van twee huizen, waarvan één hoekhuis, n.o.v. arch. Émile Bogaers, 1897; 323: huis in neoclassicistische stijl, 1895; 324: huis in neoclassicistische stijl, 1897; 325: huis in neoclassicistische stijl, 1895; 327 en Ducpétiauxlaan nr. 37: hoekhuis, 1895, met twee bouwlagen verhoogd (1931); 329 en Ducpétiauxlaan nr. 34: hoekhuis n.o.v. arch. Jean Maelschalck, 1895; 331: huis in neoclassicistische stijl, 1890, derde bouwlaag toegevoegd (1912); 333, 335: twee voorheen identieke huizen in eclectische stijl met polychroom parement n.o.v. arch. Hubert De Kock, respectievelijk 1890 en 1891, op nr. 333 met bouwlaag verhoogd (1929) en venster verbouwd tot winkelpui (1906), op nr. 335, houten winkelpui (1905) en mansarde (1895); 334 tot 338: voorheen ensemble van drie huizen in neoclassicistische stijl, 1885, enkel nr. 336 rest, andere huizen vervangen door twee appartementsgebouwen: op nr. 334 (arch. A. Froidart en P. Van Eyck, 1949) en op nr. 338 op hoek met Morisstraat (arch. G. Heerebout, 1956); 337 en IJskelderstraat nr. 2-2a: hoekgebouw in neoclassicistische stijl, 1875, interieur onlangs grondig gerenoveerd; 339-341: appartementsgebouw met bank n.o.v. arch. Luc Lesage, 1973, ter vervanging van twee huizen (1876 en 1881), een schrijnwerkerij (arch. Jean Maelschalck, 1894) en verfwinkel (1893) op doorlopend perceel naar IJskelderstraat nr. 4-6; 340, 342: ensemble van twee huizen in neoclassicistische stijl, 1897, waarvan één op hoek met Morisstraat nr. 76; 344: huis in neoclassicistische stijl, 1895; 346, 348: twee gekoppelde huizen in neoclassicistische stijl, 1894, waarvan één bekleed met briketten (1946); 347: huis in neoclassicistische stijl n.o.v. arch. Léon Laureys, 1898, met recente winkelpui (1961) en achterliggende werkplaats voor diamantslijperij, 1909; 350: huis in neoclassicistische stijl n.o.v. arch. Léon Gilles, 1894, winkelpui met afgerond uitstalraam en smeedwerk in art-decostijl; 352: huis in eclectische stijl met polychroom parement, 1894; 354, 356: twee gekoppelde huizen in eclectische stijl, 1894, op nr. 356 met briketten bekleedt; 355, 357: twee gekoppelde huizen in neoclassicistische stijl, 1896; 359: huis in neoclassicistische stijl, 1895; 362, 364: ensemble van oorspronkelijk twee identieke huizen in neoclassicistische stijl, 1894, op nr. 362 met bouwlaag verhoogd (1928) en op nr. 364, venster verbouwd tot winkelpui (1931); 368: huis in neoclassicistische stijl, 1894, winkelpui (1936); 370: huis in neoclassicistische stijl, 1892, maar met bouwlaag verhoogd en voorzien van erker (1899) en winkelpui (1931), gevel heden gedecapeerd; 374: huis in neoclassicistische stijl, 1895, met winkelpui (1926) en toegevoegde bouwlaag (1927); 378: huis in neoclassicistische stijl, 1895, benedenverdieping samen met buurhuis Ducpétiauxlaan nr. 32-32a verbouwd tot benzinestation (1963); 380: huis in neoclassicistische stijl, 1892, met toegevoegde bouwlaag (1899) en winkelpui (1903); 386: zie nr. 382, 384; 390: appartementsgebouw met handelszaak n.o.v. arch. Jean Darche, 1959, ter vervanging van twee oude huizen van 1901 en 1907 (volgens De Keyser, G., 1996); 404: huis in neoclassicistische stijl, 1895.