Onderzoek en redactie
2019
Bekijk de weerhouden gebouwenDe Fernand Demetskaai begint aan de Raymond Vander Bruggenlaan en loopt langs het Kanaal van Charleroi, tot voorbij de Léon Delacroixstraat, waar ze op grondgebied Sint-Jans-Molenbeek door de Mariemontkaai wordt verlengd. In haar zuidelijke deel kruist de kaai de Orchideeënstraat, voordat ze wordt overspannen door de spoorwegbrug van de westelijke ringspoorlijn. Aan haar noordelijke uiteinde loopt de kaai onder twee andere bruggen: de eerste is overdekt en is bestemd voor metrolijnen 2 en 6, de tweede, voor wegverkeer, verbindt de Ropsy Chaudronstraat en de Léon Delacroixstraat.
De kaai heette aanvankelijk chemin de Halage of Jaagpad, dan rue du Halage of quai du Halage. Ze ligt op de westelijke oever van het Kanaal van Charleroi, een 74,5 kilometer lange waterweg die in 1832 werd ingehuldigd. De twee oevers, afgeboord door een dubbele rij bomen, zijn aangegeven op het Plan géométrique de la Ville de Bruxelles van W. B. Craan uit 1835. In 1871 werd de westelijke ringspoorlijn in gebruik genomen; ze liep over het kanaal en de kaaien via een metalen brug die in 1932 werd vervangen (zie notitie). In die periode werd de modernisering van het kanaal overwogen om de concurrentie met het spoortransport aan te kunnen, maar het was pas in 1933 dat het kanaal op groot profiel werd gebracht om het verkeer van schepen van meer dan 600 ton mogelijk te maken. Uit deze periode dateren de hardstenen kaaien, belijnd door een metalen balustrade geritmeerd door gecanneleerde zuiltjes. Een tweede modernisering kwam er na 1945, ditmaal om schepen van meer dan l350 ton toe te kunnen laten. In 2006 werd metrostation Delacroix geopend, een bovengronds station dat toegankelijk is vanaf de Fernand Demetskaai en de Nijverheidskaai.
Op 02.03.1933 kreeg de quai du Halage haar nieuwe naam, als eerbetoon aan Ferdinand Charles Gustave Demets (1884-1952), een industrieel die van 1919 tot 1927 burgemeester van Anderlecht was.
De kaai bleef onbebouwd tot omstreeks 1860, vanaf wanneer ze geleidelijk werd bebouwd met industriële gebouwen, op uitgestrekte terreinen waarvan de meeste door de spoorweg of door de hoger gelegen Birminghamstraat werden begrensd. De meeste ervan zijn thans verdwenen. De eerste fabriek die langs de kaai werd gebouwd, vóór 1864, was de Société Belge des Produits Chimiques van Ferdinand Demets, de industrieel die zijn naam aan de kaai gaf. Ze lag in het eerste huizenblok, waar zich vandaag een braakliggend terrein bevindt.
Op nr. 35 vestigde zich in 1902-1903 de SA Fours de Laeken, een fabriek van gips en gemalen en gewassen krijt. Ze sloot haar deuren rond 1930 en werd vervangen door de Comptoir Brabançon des Cokes (nr.35-37), waarvan de twee modernistische L-vormige kantoorgebouwen nog bestaan, dat aan de rechterkant ontworpen in 1939 (n.o.v. architect F. Engels), dat aan de linkerkant in 1945 (n.o.v. architect A. Octors). Net ten zuidwesten daarvan verbond een metalen spoorwegbrug de ringspoorlijn met het slachthuis van Kuregem, dat in 1890 aan de overzijde van het kanaal werd ingehuldigd (zie Ropsy Chaudronstraat nr. 24). Van de brug, die rond 1930 werd heropgebouwd en in 1953 werd verwijderd, is nog het gemetselde landhoofd aan de kant van de Demetskaai bewaard.
Op nr.50 van de toenmalige quai du Halage werd in 1873 de Brasserie Bavaro-Belge opgericht, die tot een van de belangrijkste Belgische brouwerijen zou uitgroeien. Ze werd in 1938 overgenomen door Brouwerij Haacht, en in 1984 werden haar imposante gebouwen met de grond gelijkgemaakt, met uitzondering van drie evenwijdige opslagplaatsen (Birminghamstraat nr.112) die in een winkelcentrum zijn geïntegreerd. De oude elektriciteitscentrale van de in 1903 ingehuldigde Société des Tramways Bruxellois wordt vandaag door de werkplaatsen van de MIVB ingenomen (zie nr.32, 33-34), terwijl zich in de voormalige Meunerie Moulart, die tot dezelfde periode teruggaat, sinds 2016 het bedrijvencentrum COOP bevindt (zie nr.23).
Bronnen
Archieven
GAA/DS 35-37: 8823 (14.03.1902), 9358 (17.04.1903), 30933-30934 (08.09.1939), 31297 (05.06.1941), 31872 (10.07.1945).
Publicaties en studies
CULOT, M. [red.], Anderlecht 2. Inventaire visuel de l’architecture industrielle à Bruxelles, AAM, Brussel, 1980, fiches 117, 133, 135, 147, 184, 188, 190.
HUBERTY, C., VALENTE SOARES, P., De Brusselse kanalen, coll. Brussel, Stad van Kunst en Geschiedenis, 25, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 1998, pp. 11-12.
VAN AUDENHOVE, J., Les rues d’Anderlecht, Herdenking van de twintigste verjaardag van de oprichting van Anderlechtensia, C.A.F.H.A, 1995, pp. 98-99.
Tijdschriften
Almanachs du Commerce et de l’Industrie, “Halage (quai du)”, 1929, 1930.
“Brasserie Bavaro-Belge”, Anderlechtensia, 130, december 2008, p. 21.
VANDERHULST, G., BOUTEILLER, A., “De kranen en portaalkranen van het kanaal van Charleroi”, Erfgoed Brussel, 15-16, september 2015, pp. 34-39.
Kaarten / plannen
CRAAN, W. B., Plan géométrique de la Ville de Bruxelles, 1835.
MOMMAERTS, G., HAUBRECHTS, E., Dérivation du Canal de Charleroy à Bruxelles. Avant-projet, 1864 (SAB/PP 2890).
ROSSCHAERT, J., Projet d’un nouveau quartier à Cureghem avec bassin pour bains publics, 01.05.1877.