Onderzoek en redactie
2019
Bekijk de weerhouden gebouwenDe Poincarélaan loopt evenwijdig aan de Slachthuislaan en de Zuidlaan en ligt gedeeltelijk in het verlengde van de eerste laan in het noorden en de tweede in het zuiden. Ze begint ter hoogte van de Dauwstraat en eindigt aan de Jamarlaan. Het laatste deel (nr. 78 tot 82) ligt op grondgebied Sint-Gillis. De laan kruist verscheidene verkeerswegen, waaronder de Bergensesteenweg, de Brogniezstraat en de Luchtvaartsquare.
Net als de andere ringlanen volgt deze laan het tracé van de tweede omwalling van Brussel (14e eeuw), naar een ontwerp van ingenieur J.-B. Vifquain dat vanaf 1819 werd uitgevoerd. De werken voor de aanleg van het deel van de laan dat de Hallepoort verbindt met de Ninoofsepoort werden uitgevoerd tussen 1832 en ongeveer 1840. Dit deel kreeg drie aparte namen op grondgebied Brussel: Zuidlaan tussen de Hallepoort en de spoorlijn Zuid (huidige Stalingradlaan), Anderlechtlaan tot aan de Anderlechtsepoort, en ten slotte Slachthuislaan tot aan de Ninoofsepoort. Het deel boulevard d’Anderlecht [Anderlechtlaan] werd al snel omgedoopt tot Zuidlaan. De met rijen bomen beplante laan werd in het westen begrensd door het tolhek, dat de grens vormde met Anderlecht. Aan de Anderlechtsepoort, ter hoogte van de Bergensesteenweg, werd een doorgang aangelegd via twee octrooipaviljoenen die in 1833-1836 door architect Auguste Payen werden ontworpen. Ter hoogte van de huidige Lemonnierlaan vormde de Zenne de grens tussen Anderlecht en Sint-Gillis. Aan de laan lag de Grote Sluis, die het debiet van de rivier regelde. Net ten noorden daarvan werd in 1836 de Staatsveeartsenijschool gevestigd in een voormalige indiennefabriek.
Aan de kant van Anderlecht werd het deel van de laan tussen de site van de slachthuizen van de Stad Brussel (het huidige Instituut voor Kunsten en Ambachten) en de Zenne de Boulevard extérieur d’Anderlecht genoemd. In 1860 werd de tol opgeheven, en in 1871 werden de rooilijnen van de Boulevard extérieur d’Anderlecht en van de Zuidlaan herzien, naar een plan van architect Victor Besme. Meteen werd ook de Grote Sluis heropgebouwd langs de rooilijn aan de kant van Anderlecht (zie nr. 77). Nog in die periode, en in elk geval vóór 1881, werd de rijweg van de Boulevard extérieur d’Anderlecht – en dus niet haar bebouwing – opgenomen in grondgebied Brussel. Haar naam werd rond 1879 vereenvoudigd tot Anderlechtlaan. Ze werd toen van de Zuidlaan gescheiden door brede, met bomen beplante plantsoenen waarop jaarlijks de Zuidfoor plaatsvond, een kermis die voor het eerst in 1880 werd georganiseerd ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van de Belgische Onafhankelijkheid. Bij K.B. van 19.10.1909 werden op de site van de Staatsveeartsenijschool, die naar de Veeartsenstraat was overgebracht (zie nr. 45-47), nieuwe verkeerswegen aangelegd, waaronder de Luchtvaartsquare, die op de laan uitkwamen.
Op 23.01.1923 kreeg de laan haar definitieve naam, als eerbetoon aan Raymond Poincaré (1860-1934), president van de Franse Republiek van 1913 tot 1920. In de jaren 1950, in het kader van de overwelving van de Zenne onder de kleine ring, werden de octrooipaviljoenen afgebroken en opnieuw opgebouwd, maar dan verder uit elkaar gelegen.
De eerste woningen aan de laan verschenen rond 1840, in de omgeving van de Bergensesteenweg. Begin jaren 1860 was de eerste helft van de laan, tot aan de toekomstige Brogniezstraat, bijna volledig bebouwd. Het ging om huizen in neoclassicistische stijl waarvan de doorgaans heel sobere gevels vaak met balkons en profiellijsten werden verlevendigd tijdens laatste decennia van de 19e eeuw. Vermelden we de huizenrij gevormd door nr. 14 (ca. 1860), 15 tot 17 (zie deze nummers) en 18 (ca. 1860), of nog nr. 38, ontworpen als geheel met nr. 39 (gewijzigd). In de jaren 1870-1880 werd de rest van de laan aangevuld met neoclassicistische woningen.
Langs de laan bevonden zich vroeger verscheidene impasses met arbeidershuizen, zoals de Impasse du Soleil en de Impasse de la Lune (zie nr. 28-31), of nog de Cité Vanden Eynde, in het huizenblok tussen de Brogniezstraat en de Luchtvaartsquare.
Tal van woningen werden al onmiddellijk of op latere datum voorzien van achtergebouwen die als atelier of opslagplaats werden gebruikt. Vermelden we de edelmetaalgieterij Pauwels (zie nr. 28-31), de voormalige opslagplaats voor leder en huiden Tytgat (zie nr. 61), of nog de fabrikant van gereedschapswerktuigen J. Van Hoff op nr. 47 (zie Plantinstraat nr. 38). Op nr.68-69 bevond zich vroeger Maison Blanck Fr., gespecialiseerd in verlichting en verwarming. De firma werd in 1895 opgericht en nam een groot herenhuis aan straatzijde en achterliggende ateliers in.
In 1908 vestigden zich op nr. 67 de Ecole française de Bruxelles en de Franse Kamer van Koophandel, in oude industriële gebouwen die daartoe werden vergroot. De school, die onder de bescherming stond van de Légation [Franse Legatie] en later van de Franse Ambassade, werd in 1928 uitgebreid met een klasgebouw ontworpen door architect Fernand Conard. In 1935 werden haar centrale voorzieningen heropgebouwd door architect Delaunay-Dutilloeul, die er een grote conferentiezaal met toneelscène aan toevoegde. In 1967-1968 werd de site een Israëlitische school, het Athénée Maimonide de Bruxelles. In 1990 werd het geheel bijna volledig heropgebouwd door architectuurbureau Art & Build, weliswaar met behoud van de trappenhuizen en de grote zaal (1928 en 1936), allemaal met invloed van de art deco. Sinds 2019 huisvest het complex het Collège Jésuite Matteo Ricci.
Bronnen
Archieven
GAA/DS Registre des rues [Stratenregister].
GAA/DS 67: 11964 (27.10.1908), 21258 (22.10.1928), 28320 (07.07.1936), 45045 (08.11.1977), 47313 (19.02.1991).
Publicaties en studies
CIDEP, De Ringlanen, van de Hallepoort tot het Rogierplein, verz. Brussel, Stad van Kunst en Geschiedenis, 40, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 2005, pp. 18-26.
VAN AUDENHOVE, J., Les rues d’Anderlecht, Herdenking van de twintigste verjaardag van de stichting Anderlechtensia, C.A.F.H.A, 1995, pp. 17-18, 161, 203, 233.
Tijdschriften
Almanach du Commerce et de l’Industrie, “Anderlecht (boul. ext. d’)”, 1878.
Almanach du Commerce et de l’Industrie, “Anderlecht (boul. d’)”, 1880.
Kaarten / plannen
CRAAN, W. B., Plan géométrique de la Ville de Bruxelles, 1844.
POPP, P. C., Plan parcellaire de la commune de Anderlecht. Développement du village et des Hameaux de Cureghem, de Vee Weide et het Eiland, begin jaren 1860.
ROSSCHAERT, J., Projet d’un nouveau quartier à Cureghem avec bassin pour bains publics, 01.05.1877.
Bruxelles et ses environs, Militair Cartografisch Instituut, 1881.
Bruxelles et ses environs, Militair Cartografisch Instituut, 1893.